ΕΜΒΟΛΙΑ:ΟΙ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Η Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμών γιορτάζεται την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου.

Σκοπός αυτής, είναι η προαγωγή της χρήσης των εμβολίων που δρουν προστατευτικά έναντι διαφόρων νόσων και χρησιμοποιούνται από ανθρώπους όλων των ηλικιών. Η δημιουργία ανοσίας σώζει εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο και έχει αναγνωριστεί από τις πλέον αποδοτικές και επιτυχημένες παρεμβάσεις στην υγεία παγκόσμια.

Πώς ξεκίνησε όμως η ιστορία των εμβολίων;

Υπάρχει ιστορική αναφορά για προσπάθεια δημιουργίας εμβολίου για την ευλογιά τόσο το 1000μΧ στην Κίνα, όσο και πολύ αργότερα (1714) από τους Τιμόνη Εμμανουήλ και Πυλαρινό Ιάκωβο, δύο Έλληνες γιατρούς, που είναι υπεύθυνοι για την πρώτη επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού, που ονομάστηκε ευλογιασμός- variolatio και αποτέλεσε πρόδρομο μέθοδο του δαμαλισμού.

Ο Edward Jenner (1749- 1823) παρατήρησε ότι οι γυναίκες που ασχολούνταν με τις αγελάδες, εμφάνιζαν δερματικές βλάβες (cowpox), ωστόσο δε νοσούσαν από ευλογιά.

Το 1796 τοποθέτησε πύο από την Sara Nelmes, γυναίκα με cowpox, στο δέρμα ενός αγοριού, του James Phipps, σε ένα σημείο του σώματός του που είχε δημιουργήσει αμυχή. Σε μερικές μέρες εξέθεσε το αγόρι σε ευλογιά και αυτό δεν αρρώστησε. Αυτή η διαδικασία πρόκληση ανοσίας ονομάστηκε vaccination- εμβολιασμός από το λατινικό vacca- αγελάδα.

Αν και η μεθοδολογία αυτή θεωρήθηκε επανάσταση, προκλήθηκε μεγάλη δυσπιστία και χρειάστηκε να περάσουν 30 χρόνια από το θάνατο του Jenner, για να γίνει υποχρεωτικός ο εμβολιασμός για την ευλογιά σε Αγγλία και Ουαλία.

Ιστορικά, τη σκυτάλη των εμβολίων παρέλαβε το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ο Louis Pasteur, ο οποίος μετά από επιτυχείς προσπάθειες τεχνητής ανοσοποίησης κατά της χολέρας και του άνθρακα στα πουλερικά και στα πρόβατα αντίστοιχα, κατάφερε να ανακαλύψει το ανθρώπινο αντιλυσσικό εμβόλιο, το 1885.

Το 1896 οι Pfeiffer & Kolle στην Γερμανία και ο Wright στην Αγγλία ανοσοποίησαν ανθρώπους με αδρανοποιημένους μικροοργανισμούς τυφοειδούς πυρετού και χολέρας.

Το 1923 ο Behring ανακαλύπτει την αντιδιφθεριτική ανατοξίνη και το 1927 την αντιτετανική. Η Ελβετία το 1932 υπήρξε η πρώτη χώρα εφαρμογής υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της διφθερίτιδας. Στην Ελλάδα ο αντιδιφθεριτικός εμβολιασμός έγινε δια νόμου υποχρεωτικός το 1951.

Το 1926 ανακαλύφθηκε το αντικοκκυτικό εμβόλιο. Το 1994, 70 περίπου χρόνια μετά την παρασκευή του πρώτου αντικοκκυτικού εμβολίου, κατασκευάσθηκε και το ακυτταρικό εμβόλιο κατά του κοκκύτου, το οποίο έχει λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με το προηγούμενο. Στην Ελλάδα το αντικοκκυτικό εμβόλιο εφαρμόζεται σαν μέρος του τριπλού εμβολίου μαζί με της διφθερίτιδας και του τετάνου.

Στην Ελλάδα θεσπίσθηκε ο αντιτετανικός εμβολιασμός παιδιών και ενηλίκων ως υποχρεωτικός με Υπουργική Απόφαση του 1973. Από τα 170 κρούσματα κατά μέσο όρο ανά έτος της δεκαετίας 1950-1960 φθάσαμε στα 7 στα μέσα της δεκαετίας του 1990, με εξάλειψη του νεογνικού τετάνου.

Το 1927 οι Calmetle & Guerin ανακαλύπτουν το μέχρι σήμερα χρησιμοποιημένο BCG, η εφαρμογή του οποίου γίνεται υποχρεωτική και στην χώρα μας δια νόμου το 1960.

Από το 1951 ανέλαβε την διενέργεια των ομαδικών εμβολιασμών το Ελληνικό Κράτος, με δικές του κινητές και μόνιμες μονάδες.

Το 1945 δοκιμάζεται από τον Francis το αντιγριπικό εμβόλιο.

Το 1956 ο Salk κατασκευάζει το χορηγούμενο ενδομυϊκά εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας. Το 1961 παράγεται το εμβόλιο Sabin κατά της πολιομυελίτιδας χορηγούμενο από το στόμα που περιέχει εξασθενημένους ιούς.

Το 1976 παρασκευάσθηκε το τριπλό εμβόλιο MMR κατά της ιλαράς, ερυθράς, και παρωτίτιδας, το οποίο έγινε υποχρεωτικό για τον ελληνικό παιδικό πληθυσμό με εγκύκλιο το 1989.

Το 1984 κατασκευάσθηκε το εμβόλιο κατά της ανεμοβλογιάς.

Το 1986 κατασκευάζεται το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β με ανασυνδυασμένο DNA. Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε ο εμβολιασμός κατά της ηπατίτιδας Β στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Από το 1997 οι εμβολιασμοί για την Ηπατίτιδα Β εντάχθηκαν στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για την ανοσοποίηση του γενικού πληθυσμού στην παιδική ηλικία.

Το 1987 παρασκευάσθηκε το εμβόλιο κατά του αιμοφίλου της ινφλουέντζας Β.

Το 1995 κυκλοφόρησε το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Α.

Σύμφωνα με το MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report, CDC), από το 1900, ο μέσος όρος ζωής των κατοίκων στις ΗΠΑ αυξήθηκε >30 έτη. Τα 25 έτη από αυτή την αύξηση αποδίδονται στις προόδους της δημόσιας υγείας.

Επιπρόσθετα, μέσα στα 10 μεγάλα επιτεύγματα της δημόσιας υγείας στις ΗΠΑ από το 1900- 1999 είναι ο εμβολιασμός.

Η πανδημία από το ιό SARS- CoV2 ανέδειξε ακόμη περισσότερο την ανάγκη ύπαρξης εμβολίων ταχύτατα και με ασφάλεια. Και πράγματι, μέσα σε μερικούς μήνες υπήρξαν τα πρώτα εμβόλια έναντι της νόσου.

Αναδείχθηκαν τα m- RNA εμβόλια. Σε αυτό το χρονικό διάστημα της πανδημίας έχουν πραγματοποιηθεί παγκόσμια 13.232.904.667 δόσεις. Ο συστηματικός εμβολιασμός, η χορήγηση της αντιϊκής αγωγής και τα προληπτικά μέτρα, έχουν οδηγήσει την πανδημία σε έλεγχο. Στο άμεσο μέλλον αναμένεται ο ετήσιος, σύγχρονος έλεγχος με το εμβόλιο της γρίπης.

Από στοιχεία που προέρχονται από το ECDC και τον ΕΟΔΥ, στην Ελλάδα οι υγειονομικοί φέρονται ανεμβολίαστοι σε ποσοστό 7%, οι τρόφιμοι των γηροκομείων και τα άτομα >80 ετών, σε ποσοστό 11%. Στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 60 και 79 καταγράφεται το χαμηλότερο ποσοστό ανεμβολίαστων, με ποσοστό 9%, ενώ μεταξύ 20- 24 οι ανεμβολίαστοι ανέρχονται σε ποσοστό 24%.

Νεότερα δεδομένα για τον εμβολιασμό έναντι του πνευμονιόκοκκου, αποτελεί η κυκλοφορία του συζευγμένου 20δύναμου εμβολίου, το οποίο αντικαθιστά τα προηγούμενα 13δύναμο, 23δύναμο και χορηγείται εφάπαξ.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα το ανασυνδυασμένο εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα, το οποίο έχει αποτελεσματικότητα 90- 95% σε ανοσοεπαρκείς.

Σήμερα η έννοια του εμβολιασμού των παιδιών έχει παγιωθεί στην Ελλάδα. Το γνωστό σε όλους Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού υπενθυμίζει στους γονείς ότι πρέπει να φροντίσουν για τον εμβολιασμό του παιδιού τους.

Το Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού καθιερώθηκε με Υπουργική Απόφαση το 1976 και έτυχε διαδοχικών ανανεώσεων μέχρι τις ημέρες μας.

Σκοπός του βιβλιαρίου είναι η εξασφάλιση συνεχούς παρακολούθησης της υγείας του παιδιού, η πρόληψη της ασθένειας και η κατάρτιση ενός αξιόπιστου ατομικού ιστορικού για τον μελλοντικό ενήλικα.

Η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο σύγχρονα και επικαιροποιημένα εμβολιαστικά προγράμματα, τόσο στην κάλυψη του παιδικού, όσο και του εφηβικού και ενήλικα πληθυσμού. Τα εμβόλια παρέχονται δωρεάν και πραγματοποιούνται σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών/Εφήβων/Ενηλίκων, όπως αυτό διαμορφώνεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών.

Παρόλα αυτά, μεγάλο τμήμα του ενήλικου πληθυσμού, παραμένει μερικώς εμβολιασμένο, γεγονός που μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες ατομικά και στη δημόσια υγεία.

Συνεπώς, η ορθή ενημέρωση και διαμόρφωση των σωστών αντιλήψεων των πολιτών σχετικά με την χρησιμότητα των εμβολίων, αποτελεί προτεραιότητα, για την οποία όλοι οι φορείς πρέπει να συνεργαστούν, προκειμένου οι προσπάθειες για την πρόληψη των νοσημάτων να είναι αποτελεσματικές.

Διανύοντας μια εποχή δυσπιστίας απέναντι στα εμβόλια, είναι επιτακτική ανάγκη αυτά να αποκαταστήσουν τη φήμη τους στη συνείδηση του κόσμου, για να μην οδηγηθούμε να ξαναζήσουμε επιδημίες από ασθένειες που εξαφάνισαν πληθυσμούς κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Μάριος Κ. Λαζανάς,Παθολόγος- Λοιμωξιολόγος, Διευθυντής Παθολογικής- Λοιμωξιολογικής Κλινική,Πρόεδρος Επιτροπής Ελέγχου Λοιμώξεων Ομίλου ΙΑΣΩ

Ελένη Παπασταμούλη, Μαία, Προϊσταμένη Λοιμώξεων ΙΑΣΩ