Grooming: Το φαινόμενο της αποπλάνησης ανηλίκων και συμβουλές προς τους γονείς

Αποπλάνηση ανηλίκων (grooming)

Η αγγλική λέξη grooming σημαίνει περιποίηση, καλλωπισμός και αναφέρεται κυρίως στην περιποίηση των αλόγων και άλλων ζώων. Για πρώτη φορά, η αμερικανική εφημερίδα ‘’Chicago Tribune’’ το 1985 ανέφερε: ‘’These ‘friendly molesters’ become acquainted with their targeted victim, gaining their trust while secretly grooming the child as a sexual partner’’. Δηλαδή, αυτοί οι «φιλικοί κακοποιητές» εξοικειώνονται με το στοχοποιημένο θύμα τους, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του, ενώ καλλωπίζουν κρυφά το παιδί ως σεξουαλικό σύντροφο. Από τότε η λέξη grooming έχει αποκτήσει τελείως καινούριο νόημα. Στα ελληνικά αποδίδεται ως «αποπλάνηση» ή χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος.

Έτσι, grooming είναι η δημιουργία φιλικής και συναισθηματικής σχέσης ενός ενήλικα με ένα παιδί, και μερικές φορές με την οικογένεια, για να μειώσει τις αναστολές του παιδιού με στόχο τη σεξουαλική κακοποίηση.

Ερευνητές που έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα, έχουν διατυπώσει μια θεωρία για τη διαδικασία του grooming. Περιγράφουν το grooming ως διαδικασία τριών τύπων: grooming του εαυτού, grooming του περιβάλλοντος και των σημαντικών προσώπων για το παιδί και grooming του ανηλίκου.

Το grooming του εαυτού (self-grooming) αναφέρεται στην δικαιολόγηση ή την άρνηση από μέρους του θύτη της συμπεριφοράς του και μπορεί να σχετίζεται με την προσπάθεια να ξεπεράσει τις αναστολές του. Το grooming του εαυτού παίζει σημαντικό ρόλο στα αρχικά, προπαρασκευαστικά στάδια πριν από την έναρξη του αδικήματος από τον δράστη.

Όσον αφορά το grooming του περιβάλλοντος, ο θύτης στοχοποιεί συνήθως μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες που οι γονείς απουσιάζουν συχνά, όπου τα παιδιά έχουν λιγότερο έλεγχο και εποπτεία. Ακόμη, παιδιά που έχουν φτωχές σχέσεις με γονείς ή φίλους, υφίστανται σχολικό εκφοβισμό, έχουν προβλήματα στο σχολείο, χαμηλή αυτοεκτίμηση, προβλήματα συμπεριφοράς, συναισθηματικά προβλήματα και ανωριμότητα. Οι θύτες συχνά εντάσσονται σε κοινωνικές ομάδες, αθλητικούς ομίλους για να προσεγγίσουν το παιδί και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του και την εμπιστοσύνη των γονέων, των δασκάλων και άλλων προσώπων του περιβάλλοντός του.

Αυτές οι διαδικασίες διευκολύνουν την επαφή με το παιδί και τον έλεγχο της συμπεριφοράς του θύματος και του περιβάλλοντός του. Το grooming του ανηλίκου μπορεί να συμβεί σε φυσική ή διαδικτυακή επαφή.

Η διαδικτυακή αποπλάνηση ή το διαδικτυακό grooming συμβαίνει όταν ένας ενήλικας έρχεται σε επαφή µέσω του διαδικτύου µε ένα παιδί ή έφηβο, προκειμένου να το συναντήσει από κοντά και να το εκμεταλλευτεί σεξουαλικά. Μπορεί να συµβεί σε όλους τους ιστοχώρους που είναι δημοφιλείς στους εφήβους και στα παιδιά, όπως στα διαδικτυακά παιχνίδια και στα κοινωνικά δίκτυα και εφαρμογές (π.χ. facebook, instagram, snapchat κλπ).

Τα τελευταία χρόνια, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών που διενεργείται μέσω του διαδικτύου έχει λάβει αυξανόμενη προσοχή στα μέσα ενημέρωσης, μετά από αρκετές περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας στις οποίες εμπλέκονται πολλά θύματα, και πολλές χώρες παγκοσμίως αναφέρουν αύξηση των περιπτώσεων.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι στο διαδίκτυο εκφράζονται και δρουν με έναν τρόπο πολύ πιο ανοικτό, και αυτό το φαινόμενο έχει ονομαστεί αποαναστολή που οφείλεται στο διαδίκτυο (online disinhibition effect). Αυτή η αποαναστολή μπορεί να είναι καλοήθης , όταν κατευθύνεται προς την έκφραση προσωπικών συναισθημάτων, φόβων, ευχών, ωστόσο μπορεί να είναι τοξική όταν εκφράζεται μίσος, θυμός, επιθετικότητα, απειλές και όταν σχετίζεται με τη βία, το έγκλημα, την πορνογραφία και γενικά με το σκοτεινό διαδίκτυο. Περιγράφονται παράγοντες που μπορεί να συνυπάρχουν ή να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για την εμφάνιση της αποανεσταλμένης συμπεριφοράς στο διαδίκτυο: η ανωνυμία ή η τροποποίηση των στοιχείων της ταυτότητας που προσφέρει το διαδίκτυο κάνει τον θύτη να αισθάνεται αφενός ότι αποφεύγει την ευθύνη των πράξεων και λόγων του και, αφετέρου, ότι η διαδικτυακή του “ταυτότητα” είναι κάτι ξεχωριστό από τον υπόλοιπο εαυτό του. Επίσης, η δυνατότητα να μην είναι ορατός όταν το επιθυμεί και να γράφει μόνο μηνύματα, του δίνει την ευκαιρία να κρύβει ο ίδιος τα συναισθήματά του και να αποφύγει την αναγνώριση της αδιαφορίας, δυσφορίας ή απόρριψης στα πρόσωπα με τα οποία επικοινωνεί. Η αποστολή μηνυμάτων δεν απαιτεί την άμεση και σύγχρονη επικοινωνία και έτσι ο θύτης έχει το χρόνο να σκεφτεί και να εκφραστεί χωρίς αναστολές. Το γεγονός ότι μπορεί να κλείσει το κομπιούτερ και να διακόψει την επικοινωνία, δημιουργεί την αίσθηση ότι το πρόσωπο με το οποίο συνομιλεί βρίσκεται σε έναν διαφορετικό χώρο, σε μια άλλη διάσταση, μακριά και ξεχωριστά από τις απαιτήσεις και τις ευθύνες του πραγματικού κόσμου.

Για τη διαδικτυακή αποπλάνηση προτείνεται ένα μοντέλο πέντε σταδίων που περιλαμβάνει:

1. Το στάδιο της δημιουργίας φιλίας, κατά το οποίο ο δράστης προσεγγίζει το παιδί χωρίς σεξουαλικούς υπαινιγμούς για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του
2. Το στάδιο της δημιουργίας σχέσης, που αποτελεί την προέκταση του προηγούμενου σταδίου. Κατά το στάδιο αυτό, ο ενήλικας δείχνει ενδιαφέρον για τη ζωή του παιδιού, την οικογένειά του, το σχολείο του, τους φίλους του. Θα προσπαθήσει να το πείσει ότι είναι ο καλύτερός του φίλος.
3. Το στάδιο της εκτίμησης του κινδύνου, κατά το οποίο ο παιδόφιλος διερευνά τις συνθήκες στο σπίτι του παιδιού, κατά πόσον οι γονείς ή άλλοι ενήλικες, μεγαλύτερα αδέλφια ή άλλα πρόσωπα μπορεί να ανακαλύψουν την επικοινωνία μαζί του.
4. Το στάδιο της αποκλειστικότητας. Ο ενήλικας πείθει το παιδί ότι είναι οι καλύτεροι φίλοι, ότι έχουν δημιουργήσει μια σχέση εμπιστοσύνης και αμοιβαίου σεβασμού και ότι μπορούν να συζητήσουν τα πάντα.
5. Το σεξουαλικό στάδιο. Κατά το στάδιο αυτό, ο ενήλικας προχωράει σε πιο προσωπικές ερωτήσεις σχετικά με τις ερωτικές ή αυτο-ερωτικές εμπειρίες του παιδιού. Για τα παιδιά που παίρνουν μέρος για πρώτη φορά σε τέτοιες συνομιλίες, είναι μια δύσκολη και αμήχανη κατάσταση, ενώ για όσα παιδιά έχουν ήδη παρόμοιες εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης, οι ενήλικες τροποποιούν την προσέγγισή τους και τους ασκούν μεγαλύτερη πίεση. Τις περισσότερες φορές, ο σκοπός του ενήλικα, είναι να συναντήσει το παιδί και εκ του σύνεγγυς. Εκτός από την σεξουαλική ικανοποίηση του θύτη, η εκμετάλλευση μπορεί να περιλαμβάνει και λήψη και διακίνηση φωτογραφιών του θύματος στο διαδίκτυο, αποτελώντας υλικό παιδικής πορνογραφίας.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Η ενημέρωση και η καθοδήγηση των παιδιών και των νέων σχετικά με τις υγιείς σχέσεις και πώς να παραμείνουν ασφαλείς στην πραγματική ζωή και στο διαδίκτυο, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της σεξουαλικής αποπλάνησης και εκμετάλλευσης. Οι γονείς πρέπει να αισθάνονται άνετα να συζητήσουν αυτά τα θέματα με τα παιδιά τους από μικρή ηλικία. Η καλύτερη γραμμή άμυνας είναι η ανοιχτή επικοινωνία και ο διάλογος με τα παιδιά, σχετικά με τις κατάλληλες και ακατάλληλες συμπεριφορές.

Όσον αφορά στη χρήση του διαδικτύου, οι γονείς πρέπει να έχουν εποπτεία στη χρήση του και να βάζουν χρονικά όρια, ιδιαίτερα στα μικρότερα παιδιά, να εφαρμόζουν προγράμματα γονικού ελέγχου και γενικά να γνωρίζουν ποιες σελίδες επισκέπτονται και ποιες εφαρμογές χρησιμοποιούν.

Ο φιλανθρωπικός οργανισμός Childnet International συστήνει στους γονείς να διδάξουν στα παιδιά τους πέντε βασικούς κανόνες, χρησιμοποιώντας την ακροστιχίδα SMART, για να είναι SMART (έξυπνα) στο διαδίκτυο.

• S – SAFE Μείνετε ασφαλείς, προσέχοντας να μην δίνετε προσωπικές πληροφορίες στο διαδίκτυο, σε άτομα που δεν γνωρίζετε, όπως το όνομα, το email, τον αριθμό τηλεφώνου, τη διεύθυνση κατοικίας ή το όνομα του σχολείου σας.
• M – MEETING Το να συναντήσετε κάποιον με τον οποίο επικοινωνήσατε μόνο μέσω διαδικτύου μπορεί να είναι επικίνδυνο. Κάντε το μόνο με την άδεια των γονέων/φροντιστών σας και όταν μπορούν να είναι παρόντες.
• A – ACCEPTING Η αποδοχή e-mail, προσωπικών μηνυμάτων ή το άνοιγμα αρχείων που προέρχονται από άτομα που δεν γνωρίζετε ή δεν εμπιστεύεστε μπορεί να είναι επικίνδυνη, μπορεί να περιέχουν ιούς ή κακοήθη μηνύματα.
• R – RELIABLE Στο διαδίκτυο μπορεί κανείς να λέει ψέματα για το ποιος είναι και οι πληροφορίες που βρίσκετε στο διαδίκτυο μπορεί να μην είναι αξιόπιστες.
•  T – TELL Ενημερώστε τον γονέα, τον φροντιστή σας ή έναν έμπιστο ενήλικα, εάν κάποιος ή κάτι σας κάνει να αισθάνεστε άβολα ή να ανησυχήσετε.

Οι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα σημάδια μιας εμπειρίας ή απόπειρας σεξουαλικής αποπλάνησης των παιδιών τους. Αυτά τα παιδιά είναι πιθανόν:

• Να εμφανίζουν αλλαγές στη συναισθηματική τους κατάσταση, να φαίνονται αγχωμένα, ανήσυχα, στενοχωρημένα ή να εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς.
• Να απομονώνονται για πολλές ώρες στο δωμάτιό τους, να αποτραβιούνται από την οικογένεια και τους φίλους.
• Να μην δείχνουν ενδιαφέρον για δραστηριότητες που τους έδιναν ευχαρίστηση.
• Να αναφέρουν άτομα που δεν έχουν οι γονείς ξανακούσει ή να πρόκειται να συναντήσουν αυτά τα άτομα σε ασυνήθιστα μέρη.

Η στενή σχέση και ο ασφαλής συναισθηματικός δεσμός γονιών-παιδιού είναι ο καθοριστικός παράγοντας για την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπιση σεξουαλικών επιθέσεων εναντίον των παιδιών, σε φυσικό ή διαδικτυακό περιβάλλον.

Οποιαδήποτε υποψία για πρόθεση σεξουαλικής αποπλάνησης, πρέπει να διερευνάται από τους γονείς με προσοχή και ευαισθησία προς το παιδί και όταν επιβεβαιώνεται, να καταγγέλλεται άμεσα.

Δρ. Αναστασία Κουμούλα

Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων, Επιστημονική Υπεύθυνη πιλοτικού προγράμματος ΑΝ Αναγνωρίζω – Αντιδρώ – Αντιμετωπίζω, του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Στο παρόν κείμενο εμπεριέχεται απόσπασμα του άρθρου “Σεξουαλική Βία Κατά Ανηλίκων”, που θα δημοσιευθεί στον συλλογικό τόμο με προσωρινό τίτλο: Κουμούλα, Α., Σκλάβου, Κ. (2021) (Επιμ.). Κακοποίηση Ανηλίκων. Αθήνα: ΤΟΠΟΣ-ΜΟΤΙΒΟ – ΕΨΥΥΠΕ.

ΑΝ Αναγνωρίζω – Αντιδρώ – Αντιμετωπίζω

Πιλοτικό πρόγραμμα πρόληψης της παιδικής κακοποίησης

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

T: 2169003700, 2169003721

E mail: info@laskaridisfoundation.org,  mentalhealth@laskaridisfoundation.org