Μελάνωμα, το success story της Παθολογικής Ογκολογίας. Ενημερώσου για να προστατευτείς.

Την τελευταία 15ετία βιώνουμε την πιο ραγδαία εξέλιξη της Παθολογικής Ογκολογίας με καινοτόμες θεραπείες οι οποίες έχουν βελτιώσει εντυπωσιακά το προσδόκιμο επιβίωσης καθώς και την ποιότητα ζωής των ογκολογικών ασθενών.

Το μελάνωμα φυσικά αποτελεί το λαμπρότερο success story της Παθολογικής Ογκολογίας, μιας και η χρήση της Ανοσοθεραπείας έχει αλλάξει τελείως την έκβαση της νόσου. Παρά ταύτα, εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις πιο επιθετικές μορφές καρκίνου  και ως εκ τούτου, η πρόληψη και έγκαιρη διάγνωσή του αποτελεί θεμέλιο για την επιβίωση του ασθενούς.

Τι είναι το Μελάνωμα

Το μελάνωμα δημιουργείται από τα μελανοκύτταρα (κύτταρα που παράγουν τη μελανίνη του δέρματος) και μπορεί να εκδηλωθεί στο δέρμα, στους βλεννογόνους και στους οφθαλμούς.

Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποτελεί τον 6ο πιο συχνό καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες, ενώ είναι ο συχνότερος καρκίνος του δέρματος. H νόσος είναι συχνότερη στον Ευρωπαϊκό Βορρά και κυρίως την Σκανδιναβία και την Ελβετία (19 περιστατικά/100.000 κατοίκους), ενώ στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες, τα ποσοστά είναι μικρότερα (4-5 περιστατικά/100.000 κατοίκους).

Στη χώρα μας, η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 65 έτη.

Παράγοντες Κινδύνου

Επιδημιολογικά δεδομένα έχουν αποδείξει την άμεση συσχέτιση της υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) και της ανάπτυξης μελανώματος. Η εκτεταμένη έκθεση και τα συχνά εγκαύματα από UV ακτινοβολία,  ιδίως κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία έχουν συσχετιστεί με διπλασιασμό του κινδύνου μελανώματος.

Επιπρόσθετα, το τεχνητό μαύρισμα, που είναι ιδιαίτερα διαδομένο τα τελευταία χρόνια για αισθητικούς λόγους, έχει επίσης αποδειχθεί εξαιρετικά επιβλαβές, αυξάνοντας τον κίνδυνο μελανώματος από 2-6 φορές.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την ανοσοκαταστολή (για παράδειγμα λήπτες οργάνων μεταμόσχευσης, HIV ασθενείς) καθώς και το επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό.

Πρόληψη

Η πρόληψη έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία και περιλαμβάνει:

1. την αποφυγή έκθεσης στον ήλιο ιδιαίτερα τις ώρες κάθετης ακτινοβολίας (11πμ – 5μμ)
2. τη χρήση αντιηλιακών σκευασμάτων με δείκτη προστασίας SPF 30-50 με συχνή επανεφαρμογή
3. τη χρήση μέσων αντιηλιακής προστασίας (καπέλο, γυαλιά ηλίου) ειδικά από ομάδες με τύπους δέρματος υψηλού κινδύνου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους
4. αποφυγή τεχνητού μαυρίσματος
5. αυτοεξέταση

Καταστάσεις που χρήζουν επείγουσας εκτίμησης από εξειδικευμένη ομάδα μελανώματος είναι κυρίως οι παρακάτω:

• Νέος σπίλος που εμφανίζεται μετά την έναρξη της εφηβείας και παρουσιάζει μεταβολή στο σχήμα, το χρώμα ή το μέγεθος
• Παλαιός σπίλος με μεταβολή σχήματος, χρώματος ή μεγέθους
• Οποιοσδήποτε σπίλος με ≥3 χρώματα ή απώλεια της συμμετρίας
• Σπίλος με αιμορραγία ή κνησμό
• Οποιαδήποτε νέα εμμένουσα βλάβη

Διάγνωση, Στάδια και Πρόγνωση της Νόσου

Για τη διάγνωση της νόσου απαραίτητη θεωρείται η λήψη βιοψίας από την ύποπτη δερματική βλάβη από έμπειρο Δερματολόγο.

Η διάγνωση δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη δίχως τη διενέργεια βιοψίας. Μετά την ολοκλήρωση βιοψίας, είναι σημαντικό να πραγματοποιηθεί η σταδιοποίηση της νόσου, η διενέργεια δηλαδή όλων των απαιτούμενων απεικονιστικών εξετάσεων ώστε να εκτιμηθεί η ακριβής έκταση της νόσου. Τα πιθανά στάδια της νόσου είναι τέσσερα.

Η τοπική νόσος (Στάδιο Ι και 2), η τοπικά εκτεταμένη νόσος/μετάσταση σε λεμφαδένες (στάδιο 3) και τέλος η μεταστατική νόσος σε απομακρυσμένα όργανα του σώματος (στάδιο 4). Η πενταετής επιβίωση για την τοπική νόσο (πρώιμα στάδια 1 και 2) είναι άριστη και αγγίζει το 98%. Στο παρελθόν, η 5ετής επιβίωση ασθενών σταδίου 4 κυμαινόταν στο 23%.

Όμως με την χρήση καινοτόμων θεραπειών όπως η ανοσοθεραπεία, η 5ετής επιβίωση συγκεκριμένων ομάδων ασθενών στο στάδιο 4 μπορεί να ξεπεράσει το 50%.

Αντιμετώπιση/Θεραπεία

• Τοπική νόσος(Στάδια 1/2): Χειρουργική αφαίρεση της νόσου και παρακολούθηση. Μικρό ποσοστό ασθενών με στάδιο ΙΙ και συγκεκριμένα ιστοπαθολογικά χαρακτηριστικά ωφελούνται από επιπρόσθετη θεραπεία.
• Τοπικά εκτεταμένη νόσος (Στάδιο 3): Χειρουργική αφαίρεση της νόσου και προφυλακτική θεραπεία πριν ή μετά το χειρουργείο προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος επανεμφάνισης του καρκίνου τοπικά ή σε απομακρυσμένα όργανα.
• Μεταστατική νόσος (στάδιο 4): Συνίσταται η χρήση είτε ανοσοθεραπείας, η οποία ενεργοποιεί το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς για να καταπολεμήσει τη νόσο ή μοριακά στοχευμένων θεραπειών, οι οποίες αναστέλλουν τα μονοπάτια σηματοδότησης πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Οι θεραπείες αυτές άλλαξαν άρδην το θεραπευτικό τοπίο, βελτιώνοντας αισθητά το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών με μεταστατικό μελάνωμα (σε αρκετές περιπτώσεις η νόσος μπορεί να καταστεί ιάσιμη ακόμη και στο στάδιο 4), ενώ η τοξικότητα και οι παρενέργειες είναι πλέον διαχειρίσιμες.

Μελλοντικοί Ορίζοντες:

Τους τελευταίους μήνες, η Ογκολογική Κοινότητα είναι ιδιαιτέρως ενθουσιασμένη με τη χρήση ενός mRNA εμβολίου σε συνδυασμό με ανοσοθεραπεία για την αντιμετώπιση του μελανώματος.

Συγκεκριμένα, το εμβόλιο είναι εξατομικευμένο για κάθε ασθενή καθώς είναι ειδικά κατασκευασμένο ώστε να στοχεύει τα καρκινικά κύτταρα του όγκου ενός συγκεκριμένου ασθενούς, ενισχύοντας την ανοσολογική επίθεση εναντίον τους. Το συγκεκριμένο εμβόλιο είναι προσβάσιμο στους ασθενείς μας στην Ελλάδα εφόσον πληρούν τα κριτήρια να συμμετάσχουν σε κλινική μελέτη.

Συνοπτικά:

• Η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης μελανώματος έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια
• Η Ογκολογική Κοινότητα έχει πλέον την δυνατότητα να διαθέτει αποτελεσματικές καινοτόμες θεραπείες στην αντιμετώπιση της νόσου αλλά ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών δεν επιτυγχάνει μακροπρόθεσμες ανταποκρίσεις.
• Ευελπιστούμε, στο εγγύς μέλλον, με τη χρήση της Εξατομικευμένης Ιατρικής (mRNA εμβόλιο και άλλα) να βελτιωθεί περαιτέρω η ανταπόκριση.
• Πέραν όλων αυτών των προσπαθειών είναι σημαντικό όλοι μας να δείξουμε την απαραίτητη επαγρύπνηση ώστε να μπορέσουμε να μειώσουμε τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου ή να την διαγνώσουμε σε πολύ αρχικό στάδιο, ώστε να μη χρειαστούμε τον Ογκολόγο.
• Προγραμματίζουμε την ετήσια δερματολογική μας εκτίμηση γιατί πάντα ισχύει η Ιπποκρατική ρήση “Το προλαμβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν”.

Δήμητρα Καναλουπίτη, MD, Παθολόγος-Ογκολόγος, Διευθύντρια Δ’ Ογκολογικής Κλινικής, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική 

Παύλος Πισκιλίδης MD, MSc, MRCP UK, Παθολόγος-Ογκολόγος, Επιμελητής Δ’ Ογκολογικής Κλινικής, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική