Κοιλιοκάκη,το νόσημα με τα πολλά πρόσωπα

Η κοιλιοκάκη είναι ένα χρόνιο, ανοσομεσολαβούμενο νόσημα, που προκαλεί εντεροπάθεια στο λεπτό έντερο, μετα από κατανάλωση γλουτένης σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα. Τα τελευταία χρόνια, το νόσημα παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Παρουσιάζει αύξηση της συχνότητας, καθυστέρηση στην διάγνωση και εμφάνιση περισσότερων άτυπων μορφών. Η συχνότητα της νόσου στην Ελλάδα έχει αξιολογηθεί σε μελέτη της Ελληνικής Εταιρείας παιδιατρικής γαστρεντερολογίας και διατροφής και προσδιορίζεται στα 1/132 παιδιά και είναι συχνότερη στους συγγενείς α’ βαθμου ασθενών από κοιλιοκάκη, σε άτομα με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως σακχαρώδης  διαβήτης, θυρεοειδοπάθειες, ηπατοπάθειες, σε άτομα με σύνδρομο DOWN ή TURNER και με ανεπάρκεια ΙgA.

Ιστορική αναδρομή

Ο Αρεταίος ανακαλύπτει την κοιλιοκάκη το 100π.Χ., o Samuel Gee (1888) περιγράφει το νόσημα, ο Dicke (1950) αποκαλύπτει τον ρόλο της γλουτένης στην παθογένεια της νόσου, ενώ ο Dietrich (1997) επισημαίνει την σημασία της ιστικής τρανσγλουταμινάσης στην διάγνωση του νοσήματος.

Στην παθογένεια εμπλέκονται ποικίλοι παράγοντες. Η γλουτένη (πρωτεϊνικό κλάσμα των σιτηρών), γενετικοί παράγοντες (ΗLA DQ2/DQ8), ανοσολογικοί μηχανισμοί και περιβαλλοντολογικοί παράγοντες (μητρικός θηλασμός, χρόνος εισαγωγής σιτηρών, μικροβίωμα, εντερικές λοιμώξεις rotavirus, reovirus).

Η κλινική της εικόνα, παρουσιάζει μεγάλο εύρος με πεπτικές και εξωπεπτικές εκδηλώσεις.

Πεπτικές εκδηλώσεις: χρόνια ή υποτροπιάζουσα διάρροια ή δυσκοιλιότητα, διάταση της κοιλιάς,  υποτροπιαζουσα ναυτία και έμετοι.

Εξωπεπτικές εκδηλώσεις: Απώλεια βάρους, δυστροφία,  καθυστέρηση της ενήβωσης, αμηνόρροια, ευερεθιστότητα, χρόνια κόπωση, νευροπάθεια, αρθρίτιδα, οστεοπόρωση, ηπατοπάθεια, ερπητοειδής δερματιτίδα.

Ο προσδιορισμός των αντισωμάτων (έναντι της ιστικής τρανγλουταμινάσης, ενδομυϊου , απαμινωμένης γλοιαδίνης, ολικής ΙgA), κατευθύνει στην διάγνωση ενώ η γαστροσκοπική βιοψία λεπτού εντέρου την τεκμηριώνει.

Το δια βίου διαιτολόγιο χωρίς γλουτένη (αποφυγή σιταριού, σίκαλης, κριθαριού, επιτρεπτή όμως η κατανάλωση βρώμης στα παιδιά από το 2006), είναι η μοναδική μέχρι σήμερα αντιμετώπιση. Το συγκεκριμένο διαιτολόγιο, καθορίζεται και ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα από έμπειρους διαιτολόγους.

Είναι επιβεβλημένη η ενημέρωση, παρακολούθηση και ο έλεγχος συγγενών πασχόντων στις ομάδες ασθενών και ιδιαίτερα τα παιδιά. Επιβάλλεται παράλληλα η χορήγηση συμπληρωμάτων, βιταμινών ο έλεγχος και η αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης και ο συστηματικός έλεγχος στις βιομηχανίες τροφίμων.

Φυσικά τρόφιμα ελεύθερα γλουτένης, θεωρούνται λαχανικά, κρέατα,  ψάρια, πουλερικά, γαλακτοκομικά, ελεύθερα γλουτένης άλευρα, όσπρια, καλαμπόκι, λινάρι, κεχρί φαγόπυρο, αμάραντος.

Ασφαλή προϊόντα ελεύθερα γλουτένης, είναι τα προϊόντα εμπορίου που επισημαίνονται ελεύθερα γλουτένης μετά από ειδική επεξεργασία (codex alimetarius <20 ppm =20mg/kg). Δυστυχώς υπάρχουν προβλήματα με την επιμόλυνση των τροφίμων, στους τόπους παραγωγής αποθήκευσης και συσκευασίας σιτηρών, στα καταστήματα πώλησης (αρτοποιεία), στους χώρους εστίασης.

Ο έλεγχος συμμόρφωσης στην δίαιτα, επιτυγχάνεται με την πιστή τήρηση οδηγιών από τον γαστρεντερολόγο και με τον τακτικό εργαστηριακό και κλινικό έλεγχο (αντισώματα ιστικής τρανγλουταμινάσης).  Παράλληλα τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται ο προσδιορισμός ανοσογόνων πεπτιδίων γλουτένης στα κόπρανα (gluten -immunogenic peptides GIP).

Γιατί να ακολουθήσουμε δίαιτα χωρίς γλουτένη;

• Μείωση κινδύνου νεοπλασίας
• βελτίωση ανεξήγητης υπογονιμότητας
• βελτίωση οστεοπόρωσης
• βελτίωση σιδηροπενίας
• βελτίωση εξωεντερικών επιπλοκών
• Πρόληψη (?) συννοσηρότητας Σακχαρώδους διαβήτη και θυρεοειδοπάθειας

Κοιλιοκάκη: το ΜΕΛΛΟΝ 

• Νέες θεραπείες (ενζυματικές /εμβόλιο?/απευαισθητoποίηση)
• Γνώση της φυσικής της ιστορίας
• απάντηση των ασυμπτωματικών παιδιών στα πεπτίδια της γλοιαδίνης
• παράγοντες πρόληψης
• χρόνος έναρξης των δημητριακών
• ασφαλής ποσότητα γλουτένης στην τροφή
• ποιότητα ζωής των παιδιών με κοιλιοκάκη
• ανεύρεση μη επεμβατικών τεχνικών για την διάγνωσή της

Ιωάννα Παναγιώτου
Παιδογαστρεντερολόγος,
Διευθύντρια Γαστρεντερολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων.